Neoltsko naselje Pročnik se nalazi u selu Pločnik, 22km jugozapadno od Prokuplja a 12km severoistočno od Kuršumlije. Ostaci naselja se prostiru na površini od 120 hektara, sa obe strane magistralnog puta Niš - Priština i železničke pruge. Ovo je najznačajniji neolitski lokalitet u Toplici, među najznačajnijim u Srbiji i vrlo značajan lokalitet ove vrste u Evropi. Istraživanja na njemu traju od 1927. godine do danas. Pronađeno je mnogo muzeološkog materjala koji se čuva u muzejima u Beogradu i Prokuplju. Ovaj lokalitet je od velikog istorijskog, kulturnog i turističkog značaja za našu zemlju.
I ako je od početka istraživanja do danas ovaj lokalitet imao veliki turistički značaj, sve do ove 2009. godine nije turistički valorizovan, pa su ga turisti samo povremeno obilazili. Preduzeće A.D. "Planinka" iz Kuršumlije, na inicijativu višeg kutosa Narodnog muzeja u Prokuplju, Julke Cvetković - Kuzmanović, u saradnji sa Narodnim muzejom i opštinom Prokuplje u 2009. godini započelo izgradnju 5 neolitskih kuća i muzeja na samom lokalitetu. Nelitske kuće su izgrađene, a izgradnja muzeja je u toku. Projekat se sastoji u tome da se oživi neolitsko naselje kako bi se pokazao način života u neolitu u obnovljenim kućama, sa kompletnim invetarom rekonstruisanim prema rezultatima dosadašnjih istraživanja. Posebno će biti predstavljena najstarija metalurgija na Balkanu u potpuno rekonstruisanoj radionici. Istorijat istraživanja će se videti u muzeju koji će biti smešten u rekonstruisanoj železničkoj zgradi, gde će moći da se probaju jela toga vremena spremljena na licu mesta. Ovaj lokalitet ima veliki značaj i kao početak primarne matelurgije na Balkanu, o čemu svedoči 47 bakarnih predmeta pronađenih ovde.
U neposrednoj blizini ovog lokaliteta su i arheološko nalazište Rimske terme i ostaci srednjevekovne crkve pored koje su sahranjeni poginuli junaci u Boju na Pločniku 1386. godine. Sa platoa pored crkve se pruža pogled prema polju na kome se ova bitka odigrala. Obzirom na istorijski značaj ove bitke postaviće se odgovarajuće obeležja.
Caričin Grad je arheološki lokalitet iz IV veka, ostaci jednog od najvećih i najznačajnijih vizanzijskih gradova u Evropi. Podigao ga je veliki vizantijski Car Justinijan I (527-565), prema mnogim izvorima u znak zahvalnosti prema kraju u kome se rodio. Nalazište se prostire na 42000m2 a do sada je oktriveno 10000m2. Grad je imao i višenamensku branu. Bio je važan crkveni. administrativni i vojni centar i središte arhiepiskopije. Spoljni i unutrašnji bedemi su delili grad da Gornji, Srednji i Donji. Na najuzvišenijem delu (398m n.v.) je izgrađen Akropolj, na kome se nalazio kompleks episkopske palate koja je imala podno grejanje sa toplim vazduhom - hipokasut. U tom delu se nalazilo sedam crkava. Pored najveće episkopske crkve značajna je bazilka sa fragmentima mozaika i fresaka.
Ovaj grad je građen po urbanističkom planu. U izgradnji su primenjena sva dotadašnja iskustva antičkog graditeljstva. U njemu je bio dobro organizovan unutrašnji život. Imali su vodu dovedenu akvaduktom u grad, veliki retervoar za vodu, vodovodnu i kanalizacionu mrežu, kupatila i česme.
Arheološki predmeti pronađeni tokom iskopavanja čuvaju se u Narodnom muzeju u Leskovcu, Narodnom muzeju u Beogradu i u Arheološkom institutu SANU u Beogradu.
Caričin grad se danas smatra evropskom turističkom destinacijom, naročito kada je reč o arheološkom turizmu. O njegovoj turističkoj vrednosti daleko više znaju strani turisti nego naši, pa nije čudo da skoro svaki strani turista koji poseti Đavolju Varoš pita na koji način može što pre da dođe do Caričinog Grada.
Manastir Sv. Nikola se nalazi u Kuršumliji, na uzvišenju iznad ušća Banjske u Toplicu, odakle se najbolje vidi čitava stara varoš Kuršumlije sa druge strane Toplice. Crkva je građena u tri faze. Najstariji deo crkve izgradio je Stefan Nemanja još dok je bio udeoni knez oko 1165. godine i posvetio svome sinu Savi. Bila je to jednobrodna crkva sa trodelnim oltarskim prostorom, kupolom na sredini i jednim manjim odeljenjem na južnoj strani, koje je bilo predviđeno za sahranu ktitora. Uz zapadnu stranu crkve, za vladavine Stefana Prvovenčanog (XIII vek), dograđena je spoljna priprata sa dve visoke kule, između kojih je zasveden trem, verovatno povodom ustanovljenja Topličke episkopije, sa sedištem u ovom manastiru. U istočnoj kuli nalazi se grobnica koja je bila predviđena za drugog ktitora. Za vladavine Kralja Milutina (XIV vek) dograđena je kapela sa severne strane.
Crkva Sv. Nikole, jedan od najstarijih spomenika monumentalne srednjovekovne arhitekture kod Srba, prototip je niza spomenika raške epohe. Na građevini se jasno zapaža odraz spoljnopolitičkih prilika i kulturnih veza: vizantijski stil (gradnja iz vremena Nemanja samo od opeke i maltera, kao i velike trifore na bočnim stranam), i romanske odlike(mešovita gradnja za vreme Stefana Prvovenčanok od cigle i kamena - kula na zapadu i vestibil na jugu).
Ovaj manastirski kompleks, sa crkvenim zdanjem, delovao je veličanstveno sve do velike seobe srba 1690. godine kada počinje njegovo rušenje. Crkva je bila živopisna, ali su sačuvani samo tragovi fresaka iz XIV veka. Ostale građevine manastirskoh kompleksa su porušene. Ostao je samo centralni deo crkvenog zdanja sa oštećenim kubetom i jedna kula. Ostatak crkve je natkriven i zaštičen 1910. godine. Radovi na otkopavanju, zaštititi i uređenju spomenika vršeni su od 1948. do 2003. godine, sa prekidima. Crkva je danas skoro u celini rekonstruisana i predstoje redovi na uređenju manastirskog kompleksa.
Ovo je prvi nemanjićki manastir u kome je organizovana prepisivačka delatnost i prvi sa pisanim pravilom bogosluženja. U njemu je Sava Nemanjić blagoslovio prvog vrenika posle dobijanja samostalnosti Srpske pravoslavne crkve 1120. godine.
Manastir Sv. Bogorodice se nalazi takođe u Kuršumliji. Podignut je u blizini ušća Kosanice u Toplicu, nasuprot vizantijske bazilike, oko 800m nizvodno od Sv. Nikole. Ovaj manastir je Nemanja prema mišljenju mnogih istoričara sagradio neposredno pre Sv. Nikole, između 1159. i 1165. godine i posvetio svojoj ženi Ani, koja je neko vreme u njemu bila monahinja i nastojnica. Manastirska crkva je bila jednobrodna trikonhalna građevina sa zidanim ikonostasom. Građena je na temeljima ranovizantijske bogomolje iz V-VI veka i predstavlja usamljen primer u srpskoj srednjovekovnoj arihtekturi. Između 1451. i 1457. godine o hramu se starala sutanija Mara, ćerka Đurđa Brankovića, a žena turskog sultana Murata II, koja je u neposrednoj blizini imala dvor.
Bogorodični manastir je bio aktivan do 1690. godine, potom je imao istu sudbinu kao i manastir Sv. Nikole. Po legendi, neki obesni Turčin u XVIII veku porušio je crkvu i od tog materijala sagradio oko 20m niže takozvanu "Isakovu" vodenicu, koju je kasnije odnela Toplica. Pri oslobađanju kuršumlije od Turaka 1878. godine, zabeleženo je da je od nje ostao još jedino zid od oltara sa velikim vratima. Tek 1921. crkva je očišćena od rastinja i izvedeni su arheološki radovi. Konzervatorski radovi su vršeni 1948. godine a kasnije su crkveno zdanje i konaci donekle otkopani i istraženi, a crkva delimično dograđena i konzervirana.
Sv. Bogorodicu mešrani nazivaju "Petkovača" i svake godine na Veliki Petak oko nje se sakuplja po nekoliko hiljada ljudi, pale sveće, mole se bogu, postavljaju trpezne sa posnom hranom i obeduju.
Brankova kula predstavlja zid sastavljen od kamenih redova od oko 100 metara dužine i 10 metara visine. Nalazi se na brdu u selu Rudare koje se nalazi na putu Niš-Priština. Prema istorijskim podacima, na tom mestu tokom srednjeg veka nalazila se kula Branka Mladenovića, oca Vuka Brankovića pa je ovo mesto zbog toga nazvano Brankova kula. Na Brankovoj kuli je u 2013. godini otkrivena prirodna retkost, kameni zid sačinjen od kamenih blokova trougaonih, četvorougaonih i višeugaonih pravilnih oblika, što na prvi pogled izgleda da je zid sagrađen ljudskom rukom. Međutim reč je o vrlo retkoj prirodnoj pojavi, u nauci poznatoj kao "bazaltni stubovi".
+381 (0)27 381 344
+381 (0)63 481 018
